11.1 Verstrekken uitkeringen en toeslagen

11.1 Verstrekken uitkeringen en toeslagen

Nijmegenaren die niet voldoende inkomen hebben om te kunnen voorzien in hun levensonderhoud, hebben mogelijk recht op bijstand en/of individuele toeslagen. Als gemeente toetsen wij dit en verstrekken we de regelingen waar Nijmegenaren recht op hebben. Daarnaast bieden we waar nodig en waar mogelijk Nijmegenaren die tussen wal en schip vallen maatwerk.

Budget

Activiteiten

• We starten met de uitvoering van de visie Financiële bestaanszekerheid, waarin we meer inzetten op het bieden van maatwerk, meedoen in de maatschappij stimuleren en het bieden van perspectief.
• We verstrekken algemene bijstand aan Nijmegenaren die niet of onvoldoende eigen inkomen kunnen verdienen.
• We starten met het uitvoeren van de wijzigingen uit de Participatiewet in balans waarbij we nog meer inzetten op vertrouwen en de menselijke maat.
• We verstrekken bijzondere bijstand voor noodzakelijke, onvoorziene kosten zoals kosten voor mondzorg, beheer en bewind, en inrichtingskosten.
• We vereenvoudigen de bijzondere bijstand.
• We stimuleren het verlagen van maandelijkse kosten van Nijmegenaren door alleen energiezuinig witgoed (koelkasten en wasmachines) te verstrekken. Dit draagt bij aan het verlagen van de maandelijkse kosten van Nijmegenaren.
• We nodigen inwoners die meerdere aanvragen bijzondere bijstand tegelijk doen, uit voor een gesprek. Hierdoor hebben we meer oog voor de specifieke situatie en behoeften van de inwoner.
• We zetten externe fondsen in voor inwoners die tussen wal en schip vallen binnen de bestaande inkomensondersteuning.
• We zetten in op het voorkomen van onrechtmatig gebruik van bijstand door duidelijke communicatie en Nijmegenaren op specifieke momenten te informeren (Nalevingsbeleidsplan 2021-2024).
• We verlenen subsidie aan stichting BWN (belangenbehartiging sociale zekerheid) om inwoners te ondersteunen bij de vaststelling van de juiste uitkering en om instroom in de Participatiewet te voorkomen van Nijmegenaren die (gedeeltelijk) arbeidsongeschikt zijn.
• We onderzoeken voor alle bijstandsgerechtigden of zij (gedeeltelijk) recht hebben op een andere voorziening, zoals vanuit de Wajong, WIA of de Toeslagenwet.
• De Sociaal Raadslieden bieden onafhankelijke juridische ondersteuning aan Nijmegenaren met een laag inkomen die vragen of problemen hebben op het gebied van werk, inkomen, armoede en schulden.
• We bieden ondersteuning bij geldzorgen via de Financieel Expert in de Wijk.
• We schelden bijstandsvorderingen kwijt na een vastgestelde aflossingstermijn (36 of 120 maanden).
• We verstrekken een individuele inkomenstoeslag aan Nijmegenaren die al minstens drie jaar rond moeten komen van een laag inkomen. Waar mogelijk verstrekken we de individuele inkomenstoeslag zoveel mogelijk ambtshalve (zonder dat inwoners een aanvraag hoeven doen).
• We verstrekken de studietoeslag aan studenten met een ziekte of beperking.
• We verstrekken een tegemoetkoming aan mensen die door een samenloop van regelingen een netto-inkomen hebben op het sociaal minimum, maar in de praktijk een lager besteedbaar inkomen hebben omdat zij minder toeslagen krijgen. Dit wordt de alleenverdienersproblematiek genoemd.  

(1.1) Bijstandsverlening, Studietoeslag en onderdelen van de (1.2) bijzondere bijstand zijn wettelijke taken.
Het betreft hier met name de begrote middelen voor bijstandsverlening (BUIG) en studietoeslag. Beiden zijn wettelijke regelingen. De bijstandsuitkeringen (BUIG) zijn moeilijk beïnvloedbaar. Ook de uitgaven studietoeslag zijn nauwelijks beïnvloedbaar; het betreft hier een openeinderegeling, waarbij een student met een medische beperking een maandelijkse toeslag ontvangt als hij/zij aan de voorwaarden voldoet.

De Rijksontvangsten BUIG zijn voor de gemeente nagenoeg niet beïnvloedbaar (m.u.v. het onderdeel loonkostensubsidie); voor Nijmegen geldt dat het budget gebaseerd is op het objectieve verdeelmodel. Dit model verdeelt het macrobudget BUIG op basis van objectieve maatstaven.

Op beide onderdelen van de Participatiewet (BUIG en studietoeslag) verwachten we nadelige resultaten. Voor BUIG is Nijmegen een zogeheten 'nadeelgemeente'; dit betekent dat het budget BUIG veelal onvoldoende blijkt te zijn om de uitgaven BUIG te kunnen dekken. Op de wettelijke regeling studietoeslag zien we sinds de stelselwijziging medio 2022 een stijgende lijn van aanvragen en toekenningen. De (verwachte) tekorten op deze regeling nemen jaarlijks toe.

Binnen bijzondere bijstand is een aantal regelingen wettelijk en een aantal niet-wettelijk. Wettelijke regelingen zijn niet of beperkt beïnvloedbaar, zoals de Individuele inkomenstoeslag (IIT) en beheer- en bewindvoeringskosten.  

(2.1) Subsidies en de (2.2) bovenwettelijke onderdelen van de bijzondere bijstand zijn wel beïnvloedbaar.
In Nijmegen kennen we ook een aantal niet-wettelijke regelingen, zoals bijzondere bijstand voor medische kosten en inrichting en wonen. De niet-wettelijke regelingen binnen de bijzondere bijstand zijn beïnvloedbaar, maar een individuele beoordeling is wel wettelijk verplicht. Subsidies die we verstrekken zijn niet-wettelijk en beïnvloedbaar.

Kwaliteitsniveau en benchmark
Nijmegen voert de wettelijke taken uit de Participatiewet uit, en kiest binnen de bijzondere bijstand voor bovenwettelijke regelingen, naast wettelijke regelingen. Gemeenten richten hun bijzondere bijstand verschillend in, afhankelijk van lokale keuzes en de inrichting van het overige armoedebeleid. Gemeenten die bijvoorbeeld geen gemeentepolis hebben, bieden meer mogelijkheden voor bijzondere bijstand voor medische kosten.  

Daarnaast lopen we vooruit op een aantal wijzigingen die terugkomen in de Participatiewet in Balans, zoals een meer integrale en mensgerichte dienstverlening en het ondersteunen van jongeren in een kwetsbare positie. Uit de benchmark Werk & Inkomen blijkt dat Nijmegen qua aantal bijstandsgerechtigden niet bijzonder afwijkt van de vergelijkingsgroepen. Wel is in 2024 een grotere stijging van de bijstandspopulatie te zien.

Knoppen

• Snijden in bovenwettelijke bijzondere bijstand
  Het is mogelijk om te snijden in de regelingen voor medische kosten en inrichting en wonen. Inwoners kunnen dan minder makkelijk ondersteuning krijgen voor medische kosten en inrichting en wonen. Dit heeft ermee te maken dat een individuele beoordeling wettelijk verplicht is. Dit betekent dat inwoners altijd een aanvraag voor individuele bijzondere bijstand mogen aanvragen, ook wanneer de gemeente hier geen specifieke regeling voor kent. Wanneer de kosten noodzakelijk zijn en voortvloeien uit bijzondere omstandigheden waarin men niet zelf kan voorzien, moet de gemeente alsnog individuele bijzondere bijstand verstrekken. Dit vraagt een maatwerkbeoordeling en zal voor de gemeente betekenen dat er meer uitvoeringscapaciteit nodig is.  

• Individuele inkomenstoeslag
  De individuele inkomenstoeslag is een jaarlijkse toeslag voor huishoudens die langdurig een laag inkomen (onder de 110% van het sociaal minimum) hebben. Dit is een wettelijke regeling, maar met beleidsvrijheid voor gemeenten. Het is mogelijk om het bedrag per huishouden te verlagen of de inkomensgrens te verlagen, zodat minder mensen in aanmerking komen voor de individuele inkomenstoeslag. Het gevolg hiervan is dat de bestaanszekerheid van onze meest kwetsbare inwoners wordt aangetast. Het risico voor de gemeente is dat deze inwoners vaker een beroep doen op de bijzondere bijstand.

• Stoppen met subsidies
  We verstrekken subsidies aan organisaties die inwoners helpen op termijn te kunnen participeren in de samenleving. Stoppen met deze subsidies leidt tot hogere maatschappelijke kosten.